Mühendislik ve Robotik İlminin Kurucusu el-Cezerî

Bugün üstün teknoloji ürünü cihazlar deyince hep batı akla geliyor. Oysa tarihte ilk kez robotlar yapan Müslüman bilim insanı El-Cezerî’dir. Batının bilim adamlarını engizisyon mahkemelerinde idamla yargıladığı çağlarda İslam medeniyeti bilimsel keşifler yapan mucidler yetiştiriyordu. Bu mucidlerden biri de sibernetik ve robotik ilminin kurucusu, El-Cezerî’dir.

1153 yılında Cizre’de dünyaya gelen El-Cezerî’nin tam adı İsmail Ebul-İz Bin Razzaz El-Cezerî’dir. Şeref ve izzet babası manasına gelen Ebul-iz onun lakabıydı. Çeşitli dillere eserleri çevrilen El-Cezerî Batı dünyasında Cazari (Gazari) olarak tanınıyordu.

Artuk Beyliği’nin medreselerinde yetişmiş ünlü bilim insanı El-Cezerî, mühendislik ile mekaniği birleştirmişti. Mühendislikte mekanik araçların kullanılmasını öngören ve bu araçların geliştirilmesi için çalışmalar yapan bir öncüydü.

Artuk beyliğinin başkenti olan Diyarbakır’da İçkale Saray’da bugün bile tahayyül edemeyeceğimiz bir teknoloji kullanılıyordu. Sarayda birçok iş El-Cezeri’nin yapmış olduğu robotlar aracılığıyla yapılıyordu. Hatta hükümdara abdest alması için su döken bir otomat bile mevcuttu.

Sibernetik alanının en büyük dâhisi olarak kabul edilen, fizikçi, robot ve matriks ustası El-Cezerî, yaptığı çalışmalarla Sanayi Devrimi’ne zemin hazırlamıştı. Robotlar, saatler, su makineleri, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos, otomatik çocuk oyuncakları gibi 60 makinenin mucidi olan El-Cezerî’ye “zamanın harikası” anlamında Bediuzzaman denilmiştir.

Sadece suyun kaldırma ve basınç gücünü kullanarak tamamen yeni bir teknik ve sistem kurdu, çok yönlü otomatik hareketler elde edebildi. Hidrolik güçle çalışıp bir dönme hareketini bir öteleme hareketine çeviren krankbiyel ve pistonsistemleri de daha sonra içten yanmalı motorlarla işler hâle getirildi. Bu gelişme ise pistonlu pompaların ve buhar makinelerinin temelini atıp Sanayi Devrimi’nin yolunu açtı.

Onun “Harikalar Kitabı,” mühendislik uygulamalarıyla ilgili olarak bugüne ulaşan en eski el yazmalarından biri olarak kabul ediliyor. Bu eşsiz kitapta, ilk insansı robotlardan krank miline teknoloji devriminin öncü aletleri yer alıyor. Onun hazırladığı kitaplar da, renkli resimleri ve anlatım tarzıyla başlı başına sanat eseri olarak dikkat çekiyor.

El-Cezerî, 1205-1206 yıllarında yazdığı “Kütab-ül’-Camü Beyne’l-ilm-ive’l-amelen-Nafi’ Fi Sınatüi’l-Hiyel” adlı kitabında 300’e yakın otomatik makine ve sistemleri ile ilgili bilgi verdikten sonra çalışma özelliklerini şemalarla gösterdi.

El-Cezerî matematik, geometri, fizik bilgilerini mekanik düzeyde ampirik olarak değerlendirmesi ve yapmak istediği makineleri kağıtlar üzerinde tasarlayıp öyle denemesi ile bilim tarihine yön vermiş bir öncüdür.