Ümmetin Yetim Çocukları
Günlerden, Müslümanların Uhud Savaşı’nda fazlaca şehit vermiş olarak Medine’ye döndüğü gündü. Başta Allah Rasûlü aleyhisselatu vesselam’ın amcası Hz. Hamza olmak üzere birçok sahabi şehit verilmişti. Herkes şehitlere ağlıyordu. Bu ağlayanların arasında elbette yetim kalan çocuklar da vardı.
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem, Müslümanları teselli ederken bir ara gözüne için için ağlayan bir çocuk ilişir ve çocuğun yanına yaklaşarak, “Yavrum niye ağlıyorsun?” diye sorar. Aynı zamanda kekeme olan bu çocuk, babasının şehit olduğunu bu sebeple ağladığını söyler. Bunun üzerine Allah Rasûlü aleyhisselatu vesselam, “Benim, baban, eşim Âişe’nin de annen olmasını istemez misin?” Bunun üzerine çocuk “Elbette isterim ey Allah’ın Rasûlü! Annem baban sana feda olsun!” der.
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem çocuğa ismini sorar o da “Bahîr” olduğunu söyler. Zayıf, cılız, hasta ve mecalsiz anlamına gelen bu ismi çocuğun o andaki durumunu da göz önüne alan Allah Rasûlü aleyhisselatu vesselam, neşeli, yüzlere ve gönüllere sevinç kaynağı anlamına gelen bir isim vererek “Senin ismin Beşîr olsun” der. Artık onun ismi bundan sonra Beşîr b. Akrabe’dir.
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem, çocuğun başını okşar, kendisine dua eder. Allah Rasûlü’nün bu duası sebebiyle bu çocuğun dilinde ki kekemelik de iyileşmiştir artık. Hatta bu çocuk yaşlanınca Allah Rasûlü’nün, saçlarından küçükken okşadığı yerlerin hala simsiyah diğer yerlerin bembeyaz olduğunu yine kendisi haber vermektedir. (İbn Asâkir, Târîhu Dımaşk, Dâru’l-Fikr, 1415/1995, 10:300; Ali el-Muttakî, Kenzü’l-Ummâl, 5. Basım, Müeessesetü’r-Risâle, 1401/1981, 13:298 hadis no: 36862).
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem’in kendisine kardeşim diye hitap ettiği ve aynı zamanda amcası Ebû Tâlib’in oğlu Cafer radıyallahu anh, Mûte Savaşı’nda şehit düşmüştü. Geride birçok yetim bırakmıştı. Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem, ailesinin içlerindeki üzüntünün gözyaşlarıyla akması ve rahatlamaları için üç gün yas tutmalarına izin verdi.
Üç gün sonra, “Artık bugünden sonra ağlamak yok. Getirin bakayım bana kardeşlerimin çocuklarını…” buyurdu. Bu durumu Cafer’in oğlu Abdullah radıyallahu anh şöyle anlatmaktadır: “Biz, Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem’in karşısına dizildik, sanki kuş yavruları gibiydik. Allah Rasûlü bir berber çağırdı ve sanki bayrama hazırlar gibi bizleri hazırladı.” (Ebû Dâvûd, Teraccel, 13).
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem, bir gün etrafındaki ashabına, işaret parmağıyla ortaparmağını bir araya getirerek, “Ben ve yetime kol kanat geren kimse cennette şöyle yan yana olacağız” buyurdu. (Buhârî, Talâk, 25).
Yetim kalan çocuklarına kol kanat geren, çocuklarını kendisine tercih edip de evlenmeyen kadın hakkında da Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurdu:
“Kocasından dul kalıp da yetim çocukları için (onlar ev bark sahibi olup kendisinden) ayrılıncaya kadar yâhutta (onlar) ölünceye kadar, kendini (kocaya varmaktan) alıkoyan (ve bu hususta karşılaştığı sıkıntılar sebebiyle) yanakları kararan kadınla ben kıyamet gününde (birbirimize yakınlıkta işaret ve orta parmağını bir araya getirerek) şu ikisi gibiyiz.” (Ebû Dâvûd, Edeb, 120, 121).
Yetimlerin Haklarını Kim Koruyacak?
Toplumdaki ihtiyaç sahiplerini bir sıraya koymak gerekirse yetimler önceliklidir. Çünkü yetimlerin ihtiyacı hem maddi hem de sevgi gibi manevi olabilir. Hz. Fatıma radıyallahu anhânın yanında iki hanımla gelerek savaş esirlerinden kendilerine ev işlerinde yardım edecek hizmetçi kadınlar tahsis edilmesini istediklerinde Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem, “Bedir’in yetimleri sizden daha önceliklidir,” (Ebû Dâvûd, Haraç, 19-20) diyerek, toplumda yetimler konusunun öncelikli olması gerektiğini belirtmiş olmaktadır.
İslam, yetimlerin haklarının korunması için gerekli tedbirleri almış ve bunların devlet garantisinde olduğunu belirtmiştir:
“Eğer Allah’a ve hak ile bâtılın ayrıldığı gün, iki ordunun birbiri ile karşılaştığı gün (Bedir Savaşı’nda) kulumuza indirdiğimize inanmışsanız, bilin ki, ganimet olarak aldığınız herhangi bir şeyin beşte biri Allah’a, Rasûlüne, onun akrabalarına yetimlere, yoksullara ve yolcuya aittir…”(Enfâl, 41)
“Allah’ın, (fethedilen) ülkeler halkından Peygamberine verdiği ganimetler, Allah, Peygamber, yakınları, yetimler, yoksullar ve yolda kalmışlar içindir…” (Haşr, 7)
Yetimlerin daha iyi korunması için devletin yetişemediği durumlarda veya da onlara bir aile ortamının yaşatılması konusunda Müslümanlardan zaman zaman yardım istenmiş ve bunun büyük ecirler getiren bir amel olduğu belirtilmiştir.
Yetimler konusu başta olmak üzere Hz. Peygamber sallallahu aleyhi vesellem’e zaman zaman sorular gelmiş ve Allah-u Teâlâ da soru soran Müminlere şöyle cevap vermiştir: “Sana (Allah yolunda) ne harcayacaklarını soruyorlar. De ki: Maldan harcadığınız şey, ebeveyn, yakınlar, yetimler, fakirler ve yolcular için olmalıdır. Şüphesiz Allah yapacağınız her hayrı bilir.” (Bakara, 215)
Yetimlere güzel muamele yapanlar övülmüş ve böyle davrananların iyi kullar, (İnsan, 5) olduğu belirtilerek haklarında şöyle buyrulmuştur: “Onlar, kendi canları çekmesine rağmen yemeği yoksula, yetime ve esire yedirirler.” (İnsan, 8)
Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi vesellem de: “Kendisine veya başkasına ait herhangi bir yetimi görüp gözetmeyi üstlenen kimse ile ben, işte şöyleyiz” diyerek şehadet parmağıyla orta parmağını işaret etmiştir. (Müslim, Zühd ve Rekâik, 42)
Yetimleri Bakım Gözetmenin Şekilleri
Yetimleri bakıp gözetmek farklı şekillerde olabilir. Bunlardan birincisi maddi ihtiyaçlarını karşılamaktır. Bu daha çok devletin görevi veya da devletin ulaşamadığı ortamlarda Müslümanlara düşen bir görev gibi durmaktadır. Bununla ilgili Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmaktadır:
“Bir kimse, Müslümanların arasında bulunan bir yetimi alarak yedirip içirmek üzere evine götürürse, affedilmeyecek bir suç işlemediği takdirde, Allah Teâlâ onu mutlaka cennete koyar.” (Tirmizî, Birr, 14/1917)
Başka bir rivayette de Rasûlüllah sallallahu aleyhi vesellem üç yetim yavrunun ihtiyaçlarını karşılayan kişinin, gecelerini ibadet, gündüzlerini oruçla geçiren ve her şeyini feda ederek gece-gündüz Allah yolunda koşan kişi gibi sevap kazanacağını beyan etmiştir. (İbn Mâce, Edeb, 6)
Diğeri ise Müslümanların, yetimlere, aile sıcaklığı hissetmeleri için şefkat ve korucu nazarıyla kol kanat germeleri şeklinde olur: “Bir kimse sırf Allah rızâsı için bir yetimin başını okşarsa elinin dokunduğu her saç teline karşılık ona sevap yazılır…”(Ahmed b. Hanbel, 5:250)
Yine bir başka rivayette de kalbinin katılığında bahseden bir sahabiye Allah Rasûlü, yetimlerin başlarını okşamasını ve fakirleri doyurmasını (Ahmed b. Hanbel, 2: 387) tavsiye etmiştir.
Buna karşın yetime kötü davranan kişiler şiddetli bir şekilde kınanmış ve azarlanmışlardır:
“Hayır! Doğrusu siz yetime ikram etmiyorsunuz.” (Fecr, 17)
“Dini yalanlayanı gördün mü? İşte o, yetimi itip kakar. Yoksulu doyurmaya teşvik etmez.” (Mâûn, 1-3)
“Müslümanlar içinde en hayırlı ev; içinde yetime iyi muâmele edilen evdir. Müslümanlar içinde en kötü ev de yetime kötü muâmele edilen evdir.” (İbn Mâce, Edeb, 6)
Yetimler, Gerekirse Ergenlik Yaşına Ulaştıklarında da Korunup Gözetilmeli
Allah Rasûlü sallallahu aleyhi vesellem, “Ergenlik çağına geldikten sonra yetimlik yoktur,” (Ebû Dâvûd, Vesayâ, 9) demiş olsa da bu ifade yetimliğin ne zaman biteceğinin geneli itibariyle ortalamasını yansıtmaktadır. Çünkü bazı çocuklar vardır ergenlik yaşına girdiği andan itibaren hayatını tek başına devam ettirebilecek durumdadır. Bunlar için ergenlik yaşına girdiği anda yetimlik biter. Fakat bazı çocuklar için böyle olmayabilir.
Abdullah b. Abbâs radıyallahu anh’a, “Yetimlik ne zaman biter?” diye sorduklarında “Ömrüme yemin ederim ki, adam vardır, sakalı çıkar da hâlâ kendi hakkını almaktan âciz, kendi namına bir şey vermekten âcizdir. İşte kişi kendi hakkını alacağında başkalarının alışverişi gibi doğru ve yeterli davranabiliyorsa, artık o zaman yetimlik durumu sona ermiş demektir,” diye cevap vermiştir. (Müslim, Cihad ve Siyer, 137)
Kur’an-ı Kerim’de de evlilik yaşına gelmiş yetimlerin durumunun gözlemlenmesi istenmektedir:
“Yetimleri deneyin. Evlenme çağına (buluğa) erdiklerinde, eğer reşit olduklarını görürseniz, mallarını kendilerine verin. Büyüyecekler (ve mallarını geri alacaklar) diye israf ederek ve aceleye getirerek mallarını yemeyin. (Velilerden) kim zengin ise (yetim malından yemeğe) tenezzül etmesin. Kim de fakir ise aklın ve dinin gereklerine uygun bir biçimde (hizmetinin karşılığı kadar) yesin. Mallarını kendilerine geri verdiğiniz zaman da yanlarında şahit bulundurun. Hesap görücü olarak Allah yeter.” (Nisa, 6)
Sonuç olarak, yetimler devlet ve toplum için bir emanettir. Bu emanete en iyi şekilde sahip çıkmak gerekmektedir. Çünkü Allah Rasûlü aleyhisselatu vesselam’ın ifadesiyle: “Allah bu ümmete, aralarındaki zayıfların duası, ibadeti ve ihlâsı sebebiyle yardım etmektedir.” (Nesâî, Cihâd, 43).
Selam ve dua ile…