Dikkat Eksikliği Olan Çocuklarla İletişim

ÇOCUK EĞİTİMİ
Gülistan Araştırma

Çocukların hemen hepsi meraklıdır, hareketlidir, coşkuludur, eğlenceyi sever, sorumluluğu, ödevi sevmez, emir almaktan kısıtlanmaktan hoşlanmaz. Ancak özellikle Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) teşhisi alan çocuklarda bu durum aşırı derecededir.
DEHB olan çoğu çocukların konsantre olma ve dikkat etme sorunları vardır. Yerlerinde oturmakta zorlanırlar. Çok fazla konuşurlar veya yersiz lafa karışırlar. Sınıfta parmak kaldırmadan konuşurlar. Başkalarının konuşmalarını keserler. Çoğu zaman düzensizdirler. Sınıfta dikkat dağıtıcıdırlar. Eşyalarını kaybederler veya unuturlar. Derse veya kendilerine söylenen bir şeye dikkatlerini vermezler. Bazıları aşırı hareketli değildir. Daha çok hayal kurmaya eğilimlidirler. Ödev yapmak için oturamazlar veya başladıkları ödevleri bitirmekte zorlanırlar. Eski zamanlarda söz dinlemeyen, karşı gelen, saygısız çocuklar olarak görülürken zamanımızda bu çocuklara bir çeşit rahatsızlık yaşayan çocuklar olarak bakılmaktadır. Çünkü bu davranışların bazı durumlarda beyinden kaynaklanan yapısal bir sorundan kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
holdbarhet nespresso kapsler
vinglas boda nova
qatar airways handgepäck gewicht
חוק רמקולים תחת כיפת השמיים
כורסא אגורה
nike tech fleece tapered joggers in blue
dámské jarni kotníkové boty tamaris
best apple watch bands for women
dežna obleka za otroke
spodnje hlače moške
Bu hareketleri her çocuk yapabilir, bu hemen DEHB olduğu anlamına gelmez. Ayrıca şu ayrım önemlidir:
DEHB olmayan biraz hareketli mizaca sahip olan çocuklarda;
– Hareketler bir amaca yöneliktir, uyumludur ve amaca uygun olarak sürdürülür.
– Okul ve benzeri kurallı ortamlarda ve dikkati yoğunlaştırmak gerektiğinde çocuğun hareketliliği azalır; stres durumlarında hareketlilik artar.
DEHB olan çocukların
– Hareketlilik bir amaca yönelmemiştir, uyumsuzdur, amaca uygun bir şekilde sürdürülmez.
– Okul ve benzeri kurallı ortamlarda ve dikkati yoğunlaştırmak gerektiğinde çocuğun hareketliliği artar. Sakin ortamlarda hareketlenirler, heyecan verici ortamlarda sakinleşirler.
Bunun yanında kişinin DEHB olup olmadığı bazı testlerle tespit edilebilir. Çoğu zaman DEHB olan çocuklar makul bir sebep olmadığı halde veya sebebe nazaran çok daha fazla endişeli, sinirli, gergin veya üzgün olabilirler. Kısaca beyinlerindeki yapısal bir durum sebebiyle huzursuz bir halleri vardır.
Dikkat eksikliği bozukluğunun nedenlerini araştıran bilim adamları, bazı vakalarda beyin anatomisi ve fonksiyonlarında bozukluklar saptamışlardır. Özellikle dikkati toplamayı sağlayan beyin bölgelerinde, diğer bireylere göre düşük fonksiyon ya da küçüklük gözlenmiştir.
Bu küçük kalma durumunun birçok sebebi olabilir. Düşük doğum ağırlığı DEHB riskini artırabilir. Bazı vakalarda erken doğum, zor doğum, doğum esnasında beynin dopamin sistemindeki bazı işlevlerin bozukluğu buna sebep olmuş olabilir. Doğum sırasında beynin bir bölümünde meydana gelen kanama, oksijensiz kalma gibi çok küçük bir zarar bile bazı fonksiyonların yanlış işlemesine ve dikkat eksikliğine neden olabilir.
Küçük yaşlarda geçirilen beyin dokusunu etkileyen menenjit veya ensefalit gibi belirli bulaşıcı hastalıkların gelişimi beynin sinyal gönderme şeklini etkileyebilir ve DEHB ile ilişkili semptomların artmasına sebep olabilir.
Geçirilen kazalara bağlı ciddi kafa travmalarının da DEHB nedenleri arasında olduğu kabul edilmektedir. Annenin gebelik sırasında alkol ve sigara tüketiminin de DEHB’ye sebep olabileceği bildirilmiştir. Sigara içilen evde yetişen çocuklarda 2 kat fazla görüldüğü konusunda araştırma bulguları vardır.
En yaygın sebebin genetik geçiş olduğunu düşündüren araştırmalar da vardır. Anne babasından birinde DEHB olan çocukların DEHB geliştirme oranı diğer çocuklara göre daha yüksektir.
Beyinde, nörotransmiterler adı verilen kimyasallar vücudun her yerine mesaj göndermeye yardımcı olur. Bilimsel araştırmalar, DEHB olan kişilerde bazı nörotransmiterlerin miktar olarak daha düşük olduğunu göstermektedir. Bu durumun ilaçla tedavi edilmesi mümkün olabilmektedir. Ancak beyinden kaynaklanan DEHB oranı düşüktür.
Bununla beraber dikkat eksikliği psikolojik nedenlere de bağlı olabilir. Yaşadığı bir travma sonrasında dikkatini dersine, görevine veremeyen bir çocuk DEHB ile karıştırılabilir.
Ebeveynler ve öğretmenler bir çocuğun DEHB olduğundan şüphelendiğinde Çocuk ve Ergen psikiyatrisine gitmelidir. Onlar çocuğun DEHB olup olmadığını ayırt etmek için gerekiyorsa testler yapabilirler. DEHB’ye benzeyen ancak farklı tedavi türlerine ihtiyaç duyan diğer hastalıklardan ayırt edildikten sonra gerekli tedaviler yapılabilir.
Çocuğun beyin yapısında bir sorun olduğu zaman ilaç tedavisi etkili olabilmektedir. Bazı durumlarda ise ilaca gerek olmayıp, davranış terapileri ile tedavi edilmektedir.
DEHB Çocuklarla İletişim Sanatı
Çocuklarla iletişim kurmak her zaman özen ister. İster doğal olarak hareketli olsun ister DEHB’li olsun bütün çocuklarla konuşurken dikkat edilmesi gereken temel kurallar vardır. DEHB olan bir çocukla konuşmak ise biraz daha zordur ve hassasiyet ister.
1- Her şeyden önce konuşurken bu konuyu çocuğun anlayıp anlamayacağını, kullandığınız ifadeleri nasıl algılayacaklarını düşünüp onların seviyesine göre konuşun.
2- Konuşmadan önce dikkatini toplamasını sağlayın. Bunun için duyusal yöntemlerden yararlanın. Mesela omuzuna dokunmak, elini tutmak gibi yöntemlerle dikkatini çekin. Bu dokunuşlar çocuklarda beyin gelişimi için oldukça önemlidir.
3- Çocuğunuzla göz teması kurun. Yüzünüze bakması için onun karşısına geçmek ve çömelerek onunla aynı seviyeye inmek faydalıdır. Çocuklarla iletişim yüz yüze yapıldığında daha etkilidir. Bu sesinizin tonunu ayarlamanıza da yardım eder.
4- İletişimde ses tonu, beden dili çok önemlidir. İletişime başlamak için mekân olarak yakın olmaya dikkat edin. Uzaktan seslenmek, bağırmanızı gerektireceği için sizi sinirli gibi gösterir. Özellikle sinirli olduğunuz zaman önce sakinleşin, yakınlaşın ve sakin kalarak, sesinizi ayarlayarak konuşun.
5- Kısa, öz ve net konuşun. Çocuklar, her seferinde belli bir şeyi öğrenip akıllarında tutabilirler. Karmaşık şeyleri anlayacak kadar zihinleri gelişmiş değildir. Yetişkinlerin ilgi duyduğu şeylere ilgi duymaz ve anlamazlar. Onlara, onların anlayabileceği seviyede ve özet bir bilgi verin. İmalı konuşmayın, anlayıp anlamayacaklar belli olmayan benzetmeler yapmayın. Açık ve net konuşmanız ve anladığından emin olmanız büyük önem taşımaktadır.
6- Çocuklara ‘yapılması gerekenleri’ ve ‘yapılmayacakları’ söylemek çoğu zaman zordur. Özellikle DEHB olan çocuklarda daha da zor olabilir. Ona ne yapmaması gerektiğini söylemektense ne yapması gerektiğini söyleyin. Mesela “Misafirlerin yanında gürültü yapma, bağırma, koşma” yerine, “Oyuncaklarınla oyna, resim yap. Sonra seninle konuşacağız, oyun oynayacağız,” diyebilirsiniz.
7. Çocuklarla konuşurken kesin konuşmak önemlidir. Bir şeyi yapmalarını veya bir şekilde davranmalarını istiyorsanız, bunu kesin bir şekilde söyleyin. Beden dilinizle karmaşık mesaj vermeyin. Mesela çocuğunuza bir sözü söylememesi gerektiğini tembihlediğiniz halde söylediği vakit gülmek çelişkili bir mesajdır. Bir şeyi yapmasını tembih ettiğiniz halde yapması için desteklememeniz, takip etmemeniz tutarsız bir davranış olur. Ayrıca çocuk, farklı durumlarda farklı kuralların geçerli olduğunu düşünemez. Bunu düşünmesini beklemeyin. Böyle bir beklentiyle kızarsanız haksız yere kızmış olursunuz.
8- Hareketli çocuklar dürtüseldir, yani kendi istediklerini yapmak isterler. Çocuğa bir şeyi yapmasını söylemek karşı gelmeye itebilir. Bu da sizi öfkelendirebilir. Bunun yerine ufak bir tercih hakkı sunulursa kendi istediğini yapmış gibi hissedecektir. Mesela “Bu oyuncağınla mı oynamak istersin, bununla mı? Önce hangi derse çalışmak istiyorsun? Bu kıyafetini mi giymek istiyorsun, bunu mu?” gibi seçim hakkı tanımak duygularını kışkırtmadan istediğiniz şeyi yapmasını sağlayabilir.
9- Çocuğunuzun bir davranışından rahatsızsanız, bu durumu açıklamak için en uygun vakit, o davranışı göstereceği zamanlardan öncesidir. O davranışı gösterdiği sırada siz çok öfkeli veya endişeli iken öğretmek yanlış olur. Mesela yolculuk sırasında sözünüzü dinlememesinden endişe ediyorsanız bunu yola çıkmadan önce sakin sakin konuşun. Bir şey öğretmek için bir olayın olmasını beklemeyin.
10- DEHB olan çocuklar genellikle konuşkandır. Çocuğunuzu dinlemeyi öğrenin. Birçok zaman DEHB genetik geçişli olduğu için büyük ihtimalle siz de onun sözünü kesiyor, dinlemiyor olabilirsiniz ki bu da size yansıyacaktır. Etkili dinleme davranışlarını öğrenin. Mesela konuşma sırasında karşıdaki kişinin beden diline dikkat edin. Arada konuşmayı keserek ona da konuşma imkanı verin. Konuşmasını bitirmeden söze başlamayın. Onu dinlerken yüzüne bakın başka bir şeyle meşgul olmayın. Yüz ifadesi ve beden dili ile anlatılanlara uygun şekilde ilgi gösterin. Dinlediğinizi gösteren kısa sorular sorun. Anladığınızı gösterecek şekilde cümleler kurun. DEHB olan çocuğunuzu dinlerken normalden daha çok yüz ifadesi ve beden dili kullanın. Bu da onun anlaşıldığını ya da tarafınızdan anlaşılmaya çalışıldığını, algılaması, açısından önemlidir.
11- DEHB olan çocukların hayal dünyası geniştir. Coşkulu, heyecanlıdırlar. Sizi etkilemek isteyebilirler. Şaşırtıcı, ilginç, komik şeyler anlatıyorsa, “Yaa, öyle mi, çok ilginç, çok komik,” gibi ünlemlerle ilgi gösterin. Üzücü bir durum yaşamış veya endişelenmiş ise duygularını önemseyin, “Abartıyorsun,” diyerek geçiştirmeyin. Böyle ihtiyacı olduğu durumlarda çocuğunuzu dinlerken, başını okşayarak, sarılarak, kucağınıza alarak rahatlatabilirsiniz. Gerçekleri çarpıttığını düşünüyorsanız sorular sorarak kendisi farketmesini sağlamaya çalışın. Uyarılarınızı onu hafife almadan, ciddi bir biçimde yapın.
12- Çocuğunuz hakkında şikayetler geldiği zaman kendinizi sıkıntılı hissetmeniz ve öfkelenmeniz çok normaldir. Ancak bu öfkeyi ona yansıtmayın. Her ne olursa olsun onu sakin bir biçimde dinleyiniz. Sakin değilseniz, önce sakinleşmeyi bekleyin. Anlattıklarını dinlerken tehdit edici bir ifade takınmayın. Yani çocuğunuz olayı anlatmaya çalışırken ona öfkeli bir şekilde bakmayın ve tehdit edici sorular sormayın. Onu anlamaya çalışın, anladığınızı gösterin ve bu sorunları çözmesinde destekleyici olun.
13- Çocuk terbiyesinde değişmeyen kural, en etkili eğitim güzel örnek olmaktır. Mesela çocuğunuzun iletişim becerilerini geliştirmek için ona ‘lütfen’ veya ‘teşekkür ederim’ demesini öğretmeye çalışıyorsanız siz de bu kelimeleri kullanmaya dikkat edin. Çocuklar çoğu şeyi taklit ederek öğrenir. Olumlu bir iletişim becerisi, çocuğun güçlü bir kişilik oluşturmasına, kendine güvenmesine, kendine değer vermesine ve pozitifliği gelecekte diğer ilişkilere taşımasına yardımcı olur. Bu nedenle, çocuğunuzla olumlu bir iletişim kurmanız son derece önemlidir.
14- DEHB olan çocuklarda adalet duygusu güçlüdür. Haksızlığa ve ayrımcılığa dayanamazlar. Bu konuda hassasiyet gösterin. Onu kardeşi veya başkalarıyla kıyaslamayın, aşağılamayın. En önemlisi etiketlemeyin. Hiçbir iyi tarafı yokmuş gibi davranmayın.
15- DEHB olan çocuklar da desteklendikleri zaman hayatta başarılı olabilirler. Bazı çalışmalar, DEHB olan çocukların girişken, cesur, sosyal yönü güçlü, yetenekli ve duyarlı olduklarını gösteriyor. Onları çabaları konusunda takdir edin, enerjisini iyi yönde değerlendirmesi için cesaretlendirin. Olumlu davranışlarını, gayretlerini, başarılarını görmezden gelmeyin, abartmadan sevincini paylaşın.